Eslaba
Eslaba: bidaia bat erromatar hondakinen eta mahastien artean
Zangozako Merindadearen bihotzean, Iruñetik 56 km-ra soilik, Eslaba dago, Nafarroako Erdialdeko landa-altxor txiki bat, 110 biztanle inguru dituena. Bere biztanleriak egonkortasun nabarmena erakutsi du azken urteetan, bere sustraien eta erakargarritasun iraunkorraren isla.
Bere ondare nabarmenena Eslabako Santa Criz aztarnategi erromatarra da, Nafarroan kontserbatutako hiri erromatar monumentalena eta euskal lurretan erromatar presentzia ulertzeko gako-gunea. 2016an Interes Kulturaleko Ondasun izendatua, Santa Crizek foroko hondarrak, nekropolia eta garai hartako bizitza publikoa gogorarazten duten hiri-egiturak bisitatzeko aukera ematen du.
Altxor arkeologiko hau, ofizialki 1917an aurkitua, estrategikoki altxatutako muino baten gainean dago, Aragoi eta Aibar bailaren ikuspegi pribilegiatuak eskaintzen dituena. Jatorrian erromatar aurreko kokaleku bat izan zen, ziurrenik euskal kastro batekin hasiz, Inperioaren garaian erromatar civitas bihurtu zena.
Baina Eslaba ez da iraganean geratzen. Bere ingurua naturaz inguratuta dago: muino leunak, landatutako soroak eta landa-paisaian galtzera gonbidatzen duten bidezidorrak. Kokatuta dagoen Zangozako eskualdeak denbora moteltzeko giro bat eskaintzen du, benetakotasuna eta lasaitasuna bilatzen dutenentzat ideala.
Mahastizaintzak, Nafarroako eremu honetan zabal hedatuta dagoena, beste dimentsio bat gehitzen dio tokiko esperientziari: aztarnategi erromatarra ardoa dastatzearekin konbinatzen duten bisita gidatuak, historia konektatzeko modu iradokitzailea.
Azken finean, Eslaba xarma duen herri bat baino askoz gehiago da: milaka urteko historia, landa-bizitza eta naturarekin harreman estua bere jendearen benetakotasunarekin elkartzen diren lekua da. Helmuga ezin hobea ikasi, deskonektatu eta sinpletasunaren edertasuna aurkitu nahi dutenentzat.
Geografia
Iparraldean Ezprogirekin, ekialdean honekin eta Galipentzu herriarekin, hegoaldean Uxuerekin eta mendebaldean Lergarekin egiten du muga.
Udalerriak bi mendilerro txiki ditu, bat iparraldean eta bestea hegoaldean, erdiko zati baxuago eta lauago batek bereizita. Lehen mendilerroa Lerga Menditik (982 m) Santa Ageda ingururaino (863 m) doa; bigarrena 808 m-tan gailurtzen da. Erliebearen eta egituraren artean lotura estua dago: iparraldeko mendiko zatia Barasoaingo ekialdeko luzapena den sinklinala esekiarekin bat dator, eta hegoaldekoa Tafalla-Lerga antiklinalaren hegoaldeko hegalean modelatutako hareharrizko gailur malkartsuko aurrealde malkartsuarekin (Oligozenoa), hemen higadurak sakonki hustu duena aldi bereko marga eta buztinetan, udal-barrutiko erdialdeko zati laua azaltzen duena, non glazis-orban zabalak kontserbatzen diren hondakinez estalita.
Eslabako puntu bereziak
San Migel eliza
1200 inguruko Erdi Aroko jatorriko eliza, zeinaren dorrea, koruko zutabeak, kripta eta burualdeko arku triunfala kontserbatzen diren, baita Ebanjelio aldean ikusgai dagoen horma-atala ere, XVI. mendean nerbio-estaldurak jaso zituena, une horretan burualdea eta korua ere eraikiz. Azkenik, XVII. mendean kaperak eta bataiarri-edikulu eraiki ziren, teilatu-hegala ere berreginez.
Oinplanoa hiru ataleko nabe bakarrekoa da, burualde lauarekin. Bi kapera irekitzen dira gurutzaduraren ondoko atalean. Altxaerek harlanduzko hormak erakusten dituzte agerian. Arku triunfala zorrotza da, sekzio karratukoa oso indartsua, eta inposta laua duten zutabeen gainean bermatzen da. Bi arkuk ematen diote sarbidea kaperei, Ebanjelio aldekoa karpanela da, intradosa kasetoi molduratuekin apainduta, erronboak inskribatuta dituztela; arkua mentsula molduratuen gainean bermatzen da, pilastra kajolatuetan. Epistola aldekoa erdipuntukoa da, kasetoi kajolatuak dituena erroskan eta intradosan, eta pilastra lauetan bermatzen da inposta molduratuen gainean.
Atearen aurrean edikulu bat dago, pilastra kajolatuez osatua, dorikarrak, dagozkien arkitrabearekin, erdipuntuko arku bat inguratzen dutenak, kanoi-gangadun nitxo batera sarrera ematen duena, non kapera bataiatzailea gordetzen den.
Santa Barbara ermita
Herriaren goiko aldean kokatzen da eta oso berrituta dago.
Oinplano angeluzuzena du, hiru naberekin hormigoizko zutabez bereizita eta habezko sabai lauarekin. Sakristia burualdean atxikita dago Ebanjelio aldean.
Kanpoaldean, harlanduxko hormak, bi isurialdeko estalkia eta kanpai-horma oinetan, non ate angeluzuzen bat dagoen.
Ermitaren buru XVI. mendeko Kristo Gurutziltzatuaren eskultura bat dago, anatomia espresibistakoa, eta Santa Barbara moderno bat.
Ur bedeinkatuaren ontzia, galoiduna, XVI. mendekoa da ere.
Eslabako gurutzea
Herritik Lergarako bidean irteeran kokatuta, XVI. mendekoa da eta hiru maila karraturen gainean altxatzen da, idulki prismatikoa eta fuste ildaskatua ditu.
Gurutzeak aurrealdean Gurutziltzatua zeraman Maria eta San Joanen artean, eta atzealdean Sortzez Garbia. Gaur egun berritu egin da, aurrealdean Gurutziltzatu moderno bat erakutsiz.